Stara Rossa

Stara Rossa jest to jedna z części zespołu cmentarnego na Rossie, w skład  którego oprócz wymienionej  wchodzi też Nowa Rossa (1847), Cmentarz Wojskowy (1920), mauzoleum Matki i Serca Syna (1936).

Jeszcze w końcu XVIII wieku za Ostrą Bramą stał kościół św. św. Józefa i Nikodema, przy nim był cmentarz parafialny, na którym chowano wilnian, należących do pobliskich parafii. W drugiej połowie XVIII stulecia cmentarz ten był bardzo zaniedbany, stanowił też przeszkodę w dalszej rozbudowie miasta. W 1783 roku magistrat Wilna postanowił część tego cmentarza przeznaczyć pod budowę. W 1799 roku cmentarz przy zrujnowanym wówczas kościele św. św. Józefa i Nikodema zamknięto. 17 maja 1800 roku parafia uległa kasacji i na to miejsce założono parafię przy kościele Wniebowstąpienia Pańskiego (Misjonarzy) przy ulicy Subocz, który pozostawał wówczas za bramą miejską, na tzw. Górce Zbawiciela. Na początku 1801 roku proboszcz parafii ksiądz Tymoteusz Raczyński rozpoczął starania o założenie nowego cmentarza parafialnego. Zwrócił się z prośbą do magistratu Wilna o wyznaczenie parceli, położonej za kościołem Misjonarzy i klasztorem Wizytek, na przedmieściu zwanym Rossa. 20 kwietnia 1801 roku magistrat wymierzył i przekazał parafii misjonarskiej grunta położone pomiędzy klasztorem Wizytek a wsią Góry. 6 maja 1801 roku nowy cmentarz został poświęcony, a 8 maja pochowano tam burmistrza miasta Jana Müllera. 20 lipca 1801 roku magistrat wydał akt oficjalny, który głosił, że dla parafii misjonarzy przydzielono z gruntów miejskich działkę o powierzchni 16 kwadratowych sznurów i 16 łokci (3.51 ha) na przedmieściu Rossa na założenie cmentarza. W dokumencie tym jest powiedziane, że cmentarz zostaje założony przy drodze z Popławów do Hrybiszek i obejmuje dolinkę i trzy zadrzewione wzgórza. Miejsce to znajduje się w obecnej części południowej Starej Rossy, gdzie później zbudowano murowaną kaplicę.
W ówczesnych źródłach cmentarz ten figuruje jako Misjonarski lub na Rossie. Po zamknięciu kościoła Misjonarzy przez rząd rosyjski w 1844 roku cmentarz ten nazywano wyłącznie „cmentarzem na Rossie”. W tymże roku cmentarz przeszedł pod opiekę parafii św. Jana. XIX Na początku XIX wieku obszar cmentarza okazał się za mały, wobec czego postanowiono go poszerzyć. W 1814 roku proboszcz parafii nabył część działki należącej do mieszczki Rozalii Sutockiej, położonej na północ od cmentarza. Obejmowała ona dolinkę i wzgórze, które później nazwano „Górką Literacką”.
Nowy cmentarz misjonarze otoczyli drewnianym ogrodzeniem, a przy bramie zbudowali murowany szpitalik, t. j. przytułek dla schorowanych, starszych osób.
W 1812 roku drewniany parkan, którym ogrodzono cmentarz, spłonął. Wtedy misjonarze zaczęli stawiać ogrodzenie murowane, którym do 1820 roku otoczyli całą powierzchnię obecnej Starej Rossy.

Na terenie Starej Rossy  w 1841 r. ks. Józef Bohdanowicz, wizytator misjonarzy, rozpoczął budowę neogotyckiej mutowanej kaplicy, która wg. projektu architekta Tomasza Tyszeckiego stanęła między dwoma kolumbariami. Budowę zakończono w 1850 r. W listopadzie 2019 r. spoczęło w niej 20 uczestników powstania styczniowego, w tym jego przywódcy – Konstanty Kalinowski i Zygmunt Sierakowski. Prochy Powstańców, straconych w 1864 r. na placu Łukiskim w Wilnie i złożone potajemnie przez władze carskie na Górze Zamkowej, zostały odnalezione w 2017 r.

W 1863 r., podczas powstania na Litwie, na cmentarzu na Rossie powstańcy ukrywali broń. Zachowały się informacje, że 17 października 1863 r. na rozkaz policmajstra sześćdziesięcioosobowy oddział żołnierzy rosyjskich przeszukiwał  cmentarz. Znaleziono wówczas strzelbę, szablę, dwa kurki do strzelby, pokrowce od lanc oraz proch myśliwski¹.

Obecnie obszar Starej Rossy stanowi 6,2 ha.

 

1. Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Litwy, Dok. Zarządu Policji m. Wilna, f. 420, opis 2, s. 911.