Monument upamiętniający powstańców poległych w walce z wojskami carskimi w Świętobrości

Mogiła powstańców 1863 r. znajduje się w pobliżu kościoła, na zboczu doliny Niewiaży. Pochowano w niej 25 (wg. Dep. Dziedzictwa Kulturowego – 75) powstańców z połączonych oddziałów Pawła Staniewicza, Medarda Kończy i ks. Antoniego Mackiewicza, poległych w bitwie stoczonej pod Świętobrością w dn. 19-20 października 1863 r. W 1938 r. na mogile wystawiono betonowy pomnik z krzyżem.

„Podczas marszu kolumny Ganeckiego II. Przez powiat poniewieski część oddziału, dowodzona przez kapitana sztab. Rudanowskiego, napadła koło dworu Daniliszki pod Świętobrościem na połączone oddziałki ks. Mackiewicza, Kończy i Pawła Staniewicza. Moskale wpadli znienacka na nieprzygotowany do walki oddział. Powstańcy rzucili się do ucieczki, lecz napotkali na drugą część kolumny. Ks. Mackiewicz z kawaleryą, a Kazimierz Jankowski, Aleksander Domaszewicz, Zacharzewski i inni przebili się i uszli na piechotę szczęśliwie na 2-gą stronę Niewiaży. Rozbity oddział w krwawej walce stracił 25-ciu zabitych, wśród których znajdował się Paweł Staniewicz, 11 rannych i 8-miu wziętych do niewoli. Ks. Mackiewicz z kilka dni później, dnia 3. listopada w Zielonkowskim lesie (?) napadł na oddział moskali i bez wystrzału zabrał 20 pudów prochu, sukna itd.”^[1]

Na pomniku są znaki krzyża Pogoni. Wg relacji mieszkańców, pomnik w 1938 r. został zakopany przez miejscowych aktywistów. W okresie niepodległości – odkopany i dodane nowe napisy.

Brak napisu, o którym mowa w publikacji ROPWiM „Powstanie styczniowe, Mogiły i miejsca pamięci”^[2]: „Tu leżą Litwini i Polacy, zepchnięci przez Moskali ze szczytu wzniesienia, gdzie pochowali ich towarzysze walki…”

 

[1] Zieliński S. Bitwy i potyczki 1863-1864, Raperswilu, 1913, str. 307

[2] Powstanie styczniowe. Mogiły i miejsca pamięci. Koszowy A., Siwek A., Wicka A., Zachara T. ROPWiM, Warszawa, 2013, str. 82