Pomnik ku czci powstańców listopadowych w Górnych Ponarach

Pomnik na Wzgórzach Ponarskich, upamiętniający powstanie listopadowe, wzniesiono w 2001 r. w miejscu, gdzie odbyła się jedna z najważniejszych walk tego powstania – bitwa o Wilno. 17.06.2001 r., w 170-tą rocznicę bitwy powstańców z Rosjanami odsłonięto pomnik upamiętniający powstańców – Litwinów i Polaków. Odsłonięcia dokonali ministrowie obrony Litwy – Linas Linkevičius i Polski – Bronisław Komorowski, którzy złożyli wieńce. Wieńce składali także ambasador RP na Litwie Jerzy Bahr, dowódca wojsk lit. Jonas Kronkaitis, przedstawiciel marszałka Sejmu RP Waldemar Strzałkowski i inne osobistości obojga narodów. Wiązankę kwiatów złożyli również przedstawiciele Dobroczynnego Stowarzyszenia Kombatantów Polskich na Litwie oraz skauci litewscy.

Brak jest informacji, w którym dokładnie miejscu stanął pomnik. Jest to raczej upamiętnienie miejsca bitwy, a nie miejsca ich spoczynku. W inskrypcji nie wspomniano ani słowem o tym, że powstańcy byli tam pochowani. Tragiczne dla wojsk powstańczych wydarzenia rozegrały się 19 czerwca 1831 r. w Górach Ponarskich, na zachód od miasta. W bitwie tej powstańcy, dowodzeni przez generałów Antoniego Giełguda i Dezyderego Chłapowskiego starli się z przeważającymi siłami rosyjskimi pod dowództwem gen. Dmitrija Osten-Sackena. Licząca 25 000 żołnierzy i 70 dział armia rosyjska z łatwością odparła atak oddziałów polskich, które straciły 2 000 żołnierzy, podczas gdy Rosjanie jedynie czterystu. Polegli żołnierze zostali pochowani w dolinie u stóp Gór Ponarskich.

Na pomniku w kształcie krzyża znajdują się tablice w dwóch językach litewskim – „UŽ MŪSŲ IR JŪSŲ LAISVĘ” i polskim – „ZA NASZĄ I WASZĄ WOLNOŚĆ”. U podstawy krzyża umieszczona jest data: 1830-1831. Na cokole ramion krzyża umieszczono również w języku litewskim (z lewej strony) i polskim (z prawej strony) napis.

 

„Poległych żołnierzy pogrzebano w dwóch oddzielnych miejscach. Polaków (około 500 poległych) w dolinie, gdzie wzniesiono murowaną kapliczkę słupową. Mogiły z czasem uległy zniszczeniu, lecz kapliczka przetrwała do lat pięćdziesiątych naszego stulecia, kiedy to została zburzona, a teren zajęty pod budowę zakładu przemysłowego”. Przypuszcza się, że do bitwy doszło trochę dalej, prawdopodownie po drugiej stronie szosy, za stacja paliw. Do takiego wniosku doszli historycy, gdyż uważają, że ugrupowania musiały wycofać się od szosy, jak też od cmentarza. Powstańcy, zdaniem A. Vyšniauskienė, spoczęli jeszcze dalej, u podnóża wzgórza, tam, gdzie niegdyś był wzniesiony słup kapliczny. Badania archeologiczne wykazały, gdzie się mieszcza fundamentu kapliczki, jednak nie wykryto szczątków powstańców. Z przekazów mieszkańców wynika, ze powstańców grzebano w miejscu, gdzie obecnie prowadzi droga do Wilna. Pomnik ma charakter symboliczny, gdyż nie znaczy ani miejsca stoczonej walki i poległych w niej żołnierzy, ani też miejsca pochówku poległych, jak też błędnie wskazuje liczbę ofiar bitwy o Wilno. Jak wynika z przedstawionych materiałów archiwalnych, miejsce wiecznego spoczynku poległych jest u podnóża wzgórza Ponarskiego na terenie byłej cegielni Milejkowskiego. Z myślą, aby miejsce to uległo rychłemu zapomnieniu, władze carskie przekazały te tereny właśnie pod cegielnię. Jak wynika z materiałów archiwalnych, wspomnienia tamtej walki wiązane były z kolumną, która stała w dolinie wzgórza w miejscu, gdzie była stoczona w 1831 r. bitwa o Wilno.