Monument Pamięci Ofiar w Hoduciszkach

W odwet za zamach dokonany przez sowieckich partyzantów na Niemców (zginął administrator Beck) zostało zamordowanych przez policjantów co najmniej 32 mieszkańców miasteczka Hoduciszki. Zachował się opis masowego mordu w Hoduciszkach. „Zginęło 32 mieszkańców miasteczka i 8 z miasteczka Komaje. W nocy z 19 na 20 maja 1942 r. miejscowi i napływowi Litwini, należący do uzbrojonej ochotniczej tzw. samoobrony, czyli pomocniczej formacji policyjnej, dokonali aresztowań kobiet i mężczyzn, z wyjątkiem dzieci i ludzi starszych. Na przykład  do mieszkania rodziny Dobrowolskich przy ul. Postawskiej 18 wtargnęła o godzinie 12 w nocy trójka Litwinów: miejscowy Litwin Paweł Paszun – rolnik, mieszkaniec Hoduciszek, oraz nauczyciel i naczelnik poczty. Do Hoduciszek przybyli oni podczas okupacji niemieckiej. Wszyscy byli uzbrojeni. Aresztowali gospodarza z żoną Pauliną i dwoma synami. Aresztowani – kobiety i mężczyźni – zostali rozdzieleni i umieszczeni w dwóch pokojach murowanego domu przy rynku, w centrum miasteczka. Wartę pełnili Litwini z samoobrony. 20 maja około godziny 6 po południu podjechał samochód ciężarowy, który, wg. zapewnień Litwinów, miał zabrać aresztowanych na roboty do Niemiec. W ostatniej chwili zwolniono kobiety, a mężczyznom kazano załadować się na ciężarówkę. Samochód ruszył w stronę Święcian. Na końcu Hoduciszek, przy gospodarstwie Paszuna, czekali już uzbrojeni Litwini z samoobrony. Tu ciężarówka zatrzymała się, aresztowanym kazano wysiadać, kierując ich na łączkę. I wtedy do biegnących Litwini zaczęli strzelać. Na odgłos kanonady polskie kobiety ruszyły na miejsce kaźni, odległej od rynku o 500 metrów. Część Litwinek przyglądających się egzekucji powstrzymała je w obawie, że i one zostaną rozstrzelane”. ^[1].

W 1984 r. dokonano rekonstrukcji grobu i ustawiono pomnik. 24 maja 1992 r. pomiędzy elementami pomnika ustawiono krzyż. „Zamordowano wtedy 33 mężczyzn z Hoduciszek i około 10 z Komaj. W latach sześćdziesiątych mogiła została ogrodzona drewnianym płotem. Na płycie nagrobnej umieszczono napis w j. rosyjskim: „Tu leżą obywatele radzieccy rozstrzelani przez faszystów 20 maja 1942”^[2] W latach 2010-2011 ze środków ROPWiM za pośrednictwem Ambasady RP w Wilnie zaprojektowano, dokonano produkcji oraz montażu płyt granitowych przy Monumencie Pamięci Ofiar na polskim upamiętnieniu. Pomnik posiada kształt betonowych murów, lekko falujących, mijających się w części środkowej. Ich wymiary: długość – 8 i 12 m, wysokość – od 60 do 120 cm, grubość – 60 cm. Pokryte tynkiem bielonym. W lewym narożniku, w płycinie, umieszczona jest deska dębowa z inskrypcją w j. litewskim i rosyjskim. Litery wykonane w cynku lub aluminium, pismo proste. W 1992 r. pośrodku kompozycji umieszczono kilkumetrowy drewniany, lakierowany krzyż, obok natomiast drewnianą symboliczną rzeźbę. Przed pomnikiem położone są dwa rzędy płyt betonowych.

[1] Korab-Żebryk R., Biała księga w obronie AK na Wileńszczyźnie, Lublin, 1991, str. 42-43

[2] Surwiło J., Rachunku nie zamknięte, Wilno, Magazyn Wileński, 1992, str. 250