Zbiorowa mogiła ofiar mordu z dn. 19-20 maja 1942 roku w Nowych Święcianach

Policja litewska zamordowała tu 27  (?) Polaków w odwecie za zabicie w Święcianach wysokiej rangi oficera niemieckiego.

Z komunikatu IPN: „Zbrodnia była największą akcją odwetową zorganizowaną przez niemieckie władze okupacyjne na terenie Wileńszczyzny. Aktem zemsty za zabicie dwóch urzędników niemieckich i komendanta obozu jenieckiego przez partyzantów sowieckich z oddziału Fiodora Markowa. Zatrzymano co najmniej 400 mieszkańców Święcian i okolic – głównie polskich inteligentów i rolników (…). W akcji brały udział: niemiecka policja bezpieczeństwa powiatu święciańskiego i świrskiego, litewskie oddziały policji ze Święcian, Nowych Święcian i Łyntup i tzw. Wileński Oddział Specjalny. „Ze Starych Święciań rozstrzelano 40 (?) Polaków, przeważnie przedstawicieli inteligencji polskiej, wśród nich – kierownika szkoły powszechnej w Święcianach i prezesa powiatowego Zarządu Związku Nauczycielstwa Polskiego Józefa Wójciaka; lekarza Mikłaszewicza; nauczyciela seminarium nauczycielskiego Sierocińskiego; burmistrza Święcian w okresie międzywojennym Walulewicza. Zwłoki pomordowanych spoczywały na cmentarzu żydowskim w Starych Święcianach. Teraz to miejsce upamiętnia krzyż. Po wojnie dokonano ekshumacji i zwłoki przeniesiono na miejscowy cmentarz katolicki. Umieszczone na pomniku nazwiska Polaków były wykute wtenczas w brzmieniu litewskim, a na samym pomniku nie było napisu po polsku^[1]. W latach 2010-2011 ze środków ROPWiM za pośrednictwem Ambasady RP w Wilnie została zawarta umowa ze Stowarzyszeniem Mniejszości narodowych „Kuna”, na mocy której zaprojektowano, dokonano produkcji oraz montażu płyt granitowych przy monumencie. W niewyjaśnionych okolicznościach polska tabliczka  znikła. W 2016 r. święciański oddział ZPL we współpracy z samorządem rejonu święciańskiego zlecił wykonanie nowej tablicy.

[1] Surwiło J., Rachunki nie zamknięte, Wilno, Magazyn Wileński, 1992, 250 str.