Wybuch powstania na Litwie poprzedziła odezwa Rządu Narodowego Do braci Litwinów z dnia 29 stycznia 1863 r. Przygotowania do walki zbrojnej na Litwie prowadził Komitet Prowincjonalny Litewski związany ze stronnictwem „czerwonych”. Kilka dni po wybuchu powstania, 1 lutego 1863 r., przekształcił się on w Prowincjonalny Rząd Tymczasowy Litwy i Białorusi, a następnie, dzięki porozumieniu z „białymi”, w Wydział Zarządzający Prowincjami Litwy, w którego skład weszli przedstawiciele obydwu stronnictw. Prezesem Wydziału został Jakub Gieysztor.

Walki rozpoczęły się w lutym i od samego początku miały charakter partyzancki. Brak koordynacji działań pomiędzy oddziałami oraz ich słabe uzbrojenie sprawiły, że już w następnym miesiącu większość walczących trafiła do niewoli.

Bardziej regularny charakter powstanie przybrało na wiosnę, kiedy z Królestwa Polskiego przybył Zygmunt Sierakowski, mianowany przez Rząd Narodowy dowódcą powstania na Litwie. 21 kwietnia stoczył on zwycięską bitwę pod Ginietynami, która wlała nadzieję w serca powstańców. Jednak w kolejnej znaczącej bitwie pod Birżami w dniach 7-9 maja 1863 r. oddział Sierakowskiego poniósł klęskę, a sam dowódca dostał się do niewoli. W czerwcu został przez Rosjan powieszony w Wilnie.

Od tego momentu walki ponownie przybrały charakter wojny partyzanckiej. Wśród dowódców wyróżnili się m.in. Ludwik Narbutt, Konstanty Kalinowski, Paweł Czerwiński, Bolesław Kajetan Kołyszko i ks. Antoni Mackiewicz.

Ogółem na Litwie w czasie powstania stoczono 237 większych bitew. Ostatnia z nich miała miejsce 12 października 1864 r. Upadek powstania wiązał się z brutalnymi represjami zaborcy, którymi kierował generał-gubernator Michaił Murawjow zwany „Wieszatielem”.

Opr. T. Kowal (Ambasada RP w Wilnie)